24 czerwca w Dzienniku Ustaw opublikowana została ustawa o ochronie sygnalistów. Nowe przepisy w większości wejdą w życie już 25 września.

Zakres regulacji

Nowa ustawa będzie regulować:

1. warunki objęcia ochroną sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa;
2. środki ochrony sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa;
3. zasady ustalania wewnętrznej procedury zgłaszania informacji o naruszeniach prawa i podejmowania działań następczych;
4. zasady zgłaszania informacji o naruszeniach prawa organowi publicznemu;
5. zasady ujawnienia publicznego informacji o naruszeniach prawa;
6. zadania Rzecznika Praw Obywatelskich związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa;
7. zadania organów publicznych związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa i z podejmowaniem działań następczych.

Sygnalista

Zgodnie z ustawą sygnalistą może być każda osoba fizyczna zgłaszająca lub ujawniająca publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą. Natomiast warto pamiętać, iż ustawa wskazuje, iż sygnalistą nie jest tylko pracownik, ale też np. prokurent, osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej, akcjonariusz lub wspólnik, członek organu osoby prawnej, stażysta, praktykant czy wolontariusz

Naruszenie

Naruszeniem, o jakim mowa w ustawie, może być działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa, dotyczące m.in.: korupcji; zamówień publicznych; usług, produktów i rynków finansowych; przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu; ochrony środowiska; ochrony konsumentów; ochrony prywatności i danych osobowych itd.

Ustawa nie będzie natomiast stosowana do informacji objętych:

1. przepisami o ochronie informacji niejawnych oraz innych informacji, które nie podlegają ujawnieniu z mocy przepisów prawa powszechnie obowiązującego ze względów bezpieczeństwa publicznego;
2. tajemnicą zawodową zawodów medycznych oraz prawniczych;
3. tajemnicą narady sędziowskiej;
4. postępowaniem karnym – w zakresie tajemnicy postępowania przygotowawczego oraz tajemnicy rozprawy sądowej prowadzonej z wyłączeniem jawności.

Ochrona sygnalistów

Co bardzo istotne sygnalista będzie podlegał szczególnej ochronie. Wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane działania odwetowe ani próby lub groźby zastosowania takich działań. Natomiast jeśli dojdzie do działań odwetowych sygnalista będzie miał prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” lub prawo do zadośćuczynienia.

Zgodnie z przepisami ww. ustawy dokonanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nie może stanowić także podstawy odpowiedzialności, w tym odpowiedzialności dyscyplinarnej lub odpowiedzialności za szkodę z tytułu naruszenia praw innych osób lub obowiązków określonych w przepisach prawa, w szczególności w przedmiocie zniesławienia, naruszenia dóbr osobistych, praw autorskich, ochrony danych osobowych oraz obowiązku zachowania tajemnicy, w tym tajemnicy przedsiębiorstwa jednak pod warunkiem, że sygnalista miał uzasadnione podstawy sądzić, że zgłoszenie lub ujawnienie publiczne jest niezbędne do ujawnienia naruszenia prawa zgodnie z ustawą.

Sposoby zgłoszenia

Sygnalista będzie mógł dokonać zgłoszenia na trzy różne sposoby: zgłoszenie wewnętrzne, zgłoszenie zewnętrzne oraz ujawnienie publiczne.

Zgłoszenie wewnętrzne będzie polegało na poinformowaniu podmiotu prawnego, którego sygnalista jest pracownikiem.

Zgłoszenie zewnętrzne będzie polegało na skierowaniu informacji do organu publicznego lub Rzecznika Praw Obywatelskich. Sygnalista nie będzie musiał korzystać wcześniej z wewnętrznego kanału zgłoszeń.

Natomiast ujawnienie publiczne będzie podaniem informacji o naruszeniu do wiadomości publicznej z pominięciem pozostałych kanałów zgłoszeń.

Nowe obowiązki

Dla wielu organizacji ta ustawa oznacza zwiększenie obowiązków. Wewnętrzną procedurę dotyczącą zgłoszenia naruszeń i podejmowania działań następczych muszą przygotować podmioty wykonujące działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska, objętych zakresem stosowania aktów prawnych Unii Europejskiej wymienionych w części I.B i II załącznika do dyrektywy 2019/1937.

Ponadto wewnętrzną procedurę muszą mieć także podmioty prawne (zarówno prywatne, jak i publiczne), na rzecz którego według stanu na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku wykonuje pracę zarobkową co najmniej 50 osób.

Do powyższej liczby 50 osób wykonujących pracę zarobkową na rzecz podmiotu prawnego wlicza się pracowników w przeliczeniu na pełne etaty lub osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudniają do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia.

Procedura zgłoszeń wewnętrznych będzie musiała zawierać m.in.:

• wewnętrzną jednostkę lub osobę lub podmiot zewnętrzny upoważniony do przyjmowania zgłoszeń;
• sposoby przekazywania zgłoszenia;
• jednostkę wewnętrzną lub osobę uprawnioną do podejmowania działań następczych;
• tryb postępowania ze zgłoszeniami anonimowymi;
• obowiązki dotyczące potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia i podjęcia działań następczych;
• terminy przekazania informacji zwrotnych sygnaliście;
• zrozumiałe i łatwo dostępne informacje na temat dokonywania zgłoszeń zewnętrznych.

Poza przygotowaniem i wdrożeniem ww. procedury podmiot będzie musiał także prowadzić rejestr zgłoszeń wewnętrznych.

Wejście w życie

Ustawa wejdzie w życie już 25 września z wyjątkiem przepisów dotyczących zgłoszeń zewnętrznych, które zaczną obowiązywać od 25 grudnia.